تسبیح موجودات از منظر قرآن و روایات

مفهوم تسبیح عبارت است از تنزیه خدا از هر چیزی که لایق کمال و جلال او نباشد. دلایل نقلی (آیات و روایات) و عقلی، وجود شعور و ادراک و همچنین اراده و اختیار در همه موجودات را اثبات نموده، و نشان از این دارد که تمام موجودات آگاهانه و از روی اراده و اختیار خود، خداوند را تسبیح می کنند. با توجه به این که حرکت، هدایت، غایت و اجل از مختصّات و ویژگی های موجودات در عالم طبیعت می باشد؛ برخی حرکت را تسبیح موجودات دانسته اند؛ و در دیدگاه قرآنی و توحیدی نیز این حرکت از هدایت برخوردار است، و هر دو غایتی دارند که به سوی خدا می باشد، و با فرا رسیدن اَجل تمام می شود. در این راستا، حشر موجودات نیز مورد توجه خواهد بود، که آیات و روایات متعدّدی بر آن دلالت می کند؛ بر این اساس، اولاً پدیده حشر، موید شعور، اراده و اختیار موجودات بوده و ما را در فهم تسبیح حقیقی آن ها کمک می کند؛ و ثانیاً وجود حشر، دلیلی بر تسبیح و سجود موجودات از روی اختیار و قصد است، نه از باب ناآگاهی و جبر. البته اختلافاتی هم در مورد مسأله تسبیح موجودات، میان اندیشمندان مطرح گردیده، و در این زمینه، برخی از آن ها تسبیح را تکوینی و برخی تشریعی دانسته، و عده ای نیز به هر دو تسبیح قایل هستند.گروهی نیز مراد از تسبیح را سجده و نماز می دانند، و بسیاری از دانشمندان معتقد هستند که تسبیح به زبان قال بوده، و برخی آن را به زبان حال دانسته، و عده ای نیز اعمّ از قال و حال می دانند. تسبیح اخصّ، خاصّ و عام از اقسام تسبیح بوده، و اطلاق کلمه تسبیح در مورد موجودات هر سه قسم را شامل می شود. همچنین اعتقاد هر مسلمانی بر این است که تقدیس و تسبیح خداوند ریشه تمام اعتقادات و اساس اندیشه های اسلامی بوده، و زیربنای روابط عالم هستی با خدا را تشکیل می دهد.